Akupunktur Nedir, Nasıl Yapılır? Hangi Hastalıklarda etkilidir?

Dr. Demet Erdoğan, PhD ( Akupunkturist, Nöralterapist)

Bilimsel Akupunktur Derneği Başkanı

Akupunktur vücutta bulunan özel noktalara iğne batırmak yoluyla herhangi bir hastalığı veya fonksiyon bozukluğunu tedavi etmenin bir yöntemidir. Tedavide esas olarak vücudun kendi kendini onarma ve iyileştirme mekanizmalarını harekete geçirmek hedeflenmektedir. Ülkemizde Tıp Doktorları tarafından uygulanan ve Sağlık Bakanlığı tarafından tanınan Tamamlayıcı Tıp yöntemlerinin ilki Akupunktur’dur. Yaklaşık 35-40 yıldan beri Türkiye’de tedavi amacıyla kullanılmaktadır.

Fizyoloji bilimine göre sağlık vücudumuzun iç ortamının sabit koşullarda tutulması ve dış ortam ile arasındaki dengenin korunmasıdır. Vücutta binlerce kontrol sistemi vardır. Örneğin, vücudumuz her gün hava sıcaklığına göre kendini ayarlarken bunu üşüdüğünü veya sıcakladığını hissederek yapar.  Solunum sistemi sinir sistemiyle birlikte çalışarak oksijen- karbondioksit değişimlerini sağlar ve miktarlarını sabit tutar. Böbrekler aynı şekilde hidrojen, sodyum, potasyum, fosfat ve diğer iyonları düzenler. Karaciğer, pankreas ve beyin birlikte çalışarak kan şekeri düzeylerini kontrol eder.  Bu binlerce kontrol sistemi birbirlerine bağlı olarak vücudun sağlığını ve bütünlüğünü korurlar, belli bir yere kadar birbirlerine destek olurlar, hatta birbirlerini idare ederler. Ama bu dengeler bozulursa, eğer fonksiyon bozuklukları düzeltilemez ve süreç uzarsa artık bu fonksiyon bozuklukları hastalık olarak bulgu vermeye başlar.

Akupunktur organizmanın kendi kendini tedavi etmesini sağlayan bir metottur yani yukarda anlattığım kontrol mekanizmalarının düzenlenmesini hedefler.  En önemli özelliği yan etkisinin olmamasıdır. Çeşitli hastalıkların tedavisi yanında özellikle ağrı tedavisinde çok etkili olduğu pek çok bilimsel çalışma ile gösterilmiştir.

Akupunktur “Geleneksel Çin Tıbbı-GÇT” nin bir parçasıdır. GÇT bütünsel- tamamlayıcı bir sağlık sistemidir. GÇT’na göre sağlık fiziksel beden ile Çi denilen yaşamsal enerjisinin akışındaki uyum ve insan ile doğa, insan ile sosyal çevresi arasındaki dengeden oluşmaktadır. Beden, zihin ve ruh arasında sağlıklı bir denge kurulması sağlığın anahtarıdır. Geleneksel Çin Tıbbı içinde bulunan uygulamalar şunlardır:

• Akupunktur
• Moksa (bir tütsü bitkisidir, ısıtma amacıyla kullanılır)
• Kupa (Anadolu’da “Bardak çekme” olarak bilinir.)
• Bitkisel tedavi
• Sağlıklı beslenme
• Tui Na (masaj)
• Çi Gong (fiziksel ve zihinsel egzersiz)

Birkaç soru-cevap ile devam ederek daha kolay anlamanıza yardımcı olabilir ve böylece sıkıcı paragraflardan kurtulmuş olabiliriz.

Akupunktur nasıl yapılır?

• Küçük iğnelerin batırılması (vücutta bulunan belli akupunktur noktalarına iğne batırma)
• Akupressür (akupunktur noktalarına elle baskı uygulama )
• Kupa (Cupping) (Anadolu Tıbbında “bardak çekme” olarak da bilinir )
• Moksa (Moxubution) ( noktaların ısıtılması amacıyla tütün cinsi bir bitkinin tütsü şeklinde yakılması )
• Infrared soft laser veya elektrik stimulasyonu (akupunktur noktalarına laser uygulanması veya akupunktur iğnelerine elektrik akımı ile uyarı verme)

Akupunktur noktasının özellikleri nelerdir?

Klasik Akupunktur noktalarının %80’ninden fazlası damar-sinir demetlerinin deri altında bulunan yüzeyel zarları delerek deri altına yani vücut yüzeyine çıkması ile oluşmuş yapılardır.  Bu alanlarda içi gevşek bağ dokusu ile doldurulmuş sarmal kollajen paketler içinde sinirsel yapılar vardır. Yani bu nokta dediğimiz alanlara iğne batırılması sinirsel bir uyarı başlatır.

Akupunktur iğnesinin ne özelliği vardır?

Çağlar boyunca sivri taş parçaları, bambu kamışından üretilmiş iğneler ve daha sonra altın ve gümüş iğneler kullanılmıştır.  Günümüzde ise altın ya da gümüş iğne kısıtlı olarak kullanılmaktadır. Elektriği altın kadar iyi ileten standart bir çeliğin üretilmesi ile bütün dünyada bu yeni metal kullanılmaya başlanmıştır.

Kaç çeşit Akupunktur vardır?

Geleneksel Çin Akupunkturu (GÇT) olarak adlandırılan Klasik vücut akupunkturu yaklaşık 4000-5000 yıllık bir geçmişe sahiptir. Vücut üzerindeki meridyenler üzerinde bulunan noktalara iğne batırılması yoluyla yapılan ve kendine ait çok kapsamlı bir sistematiğe sahip bir yöntemdir.

Bunun dışında Mikro-Sistem Akupunkturu (MAPS) adıyla tanımlanan bir akupunktur akımı daha vardır.  Ağız, kulak, kafa, el gibi vücudun küçük alanlarında bütün vücudun prezantasyonu yoluyla tanı ve tedavi şeklinde geliştirilmiş bu akupunktur yöntemlerinin de etkinliği klinik çalışmalarla gösterilmiştir.

Akupunkturun bilimsel olarak kanıtlanmış hangi etkileri vardır?

• Analjezi: Ağrı kesici
• Sedasyon: Sakinleştirici, rahatlatıcı
• Gevşeme: Kas spazmının giderilmesi
• Immün modülasyon: Bağışıklık sisteminin düzenlenmesi
• Vazodilatasyon: Damarların spazmının giderilmesi, etkilenen bölgeye gelen kan akımının arttırılması
• Vegetatif sinir sisteminin regülasyonu: Sempatik ve parasempatik sinir sisteminin düzenlenmesi, böylece organ fonksiyonlarının düzenlenmesi

Akupunktur ile tedavide amaç nedir?

• Fonksiyonları normale döndürmek
• Vücuttaki mevcut süreçler arasında sinerji (işbirliği-ortak fayda) sağlamak
• Kompansasyon (telafi- düzen) mekanizmalarını harekete geçirmek
• Rejenerasyon (yenilenme –iyileşme) süreçlerini desteklemektir.

Akupunktur denilince sıklıkla tekrarlanan ve bir şekilde kulağınıza gelmiş ama anlamını bilmediğiniz çeşitli terimler duyuyorsunuz, bunları size basitçe ve kısaca açıklayalım:

• Beş element
• Meridyen
• Çi
• Shen
• Yin yang
• Tanı

Beş Element (Wu Xing) nedir?

Çin Tıbbının önemli ve muhtemelen en eski filozofik konseptidir. Kökleri 3. yy’ a dayanmaktadır ve insan sağlığı ve yaşamı ile doğanın mevsimsel akışı arasında gözlemlenen bağlantıları içermektedir. Geçişler arasında döngüsel bir akış vardır. Beş elementi ve karakteristik özelliklerini sıralarsak:

• Odun: Eğilip, bükülebilir, düzeltilebilir
• Ateş: Yanıcıdır, parlar, yükselir
• Toprak: Ekim yapılmasına izin verir. Büyür, gelişir.
• Metal: Kalıplanabilir ve sertleşebilir.
• Su: Aşağıya doğru akar, sıvıdır.

Beş Element teoremine göre insan vücudu ve doğada bulunan olguların küçük bir sınıflandırması

Meridyen (Kanal) ne demek?

Meridyenler vücutta Çi ve kan dolaşımı,  bilginin üretilmesi ve işlenmesi görevi görürler. Her meridyen belirli rotalar boyunca ilerler ve bir iç organ ile ilişkilidir. Ana meridyenler simetrik olarak vücudun iki yanında yerleşmişlerdir. Akupunktur noktalarının çoğu bu meridyenler üzerindedir. Bir meridyen çifti bir Yang ve bir Yin meridyenden oluşur ve paralel olarak ekstremiteler üzerinde ilerlerler.

Çi nedir?

Çi=Yaşam enerjisi. Vücut içinde ve dışındaki her şeyi kontrol eden güç anlamına gelir. Çi sürekli bir akış halindedir, fiziksel -zihinsel-ruhsal düzeyde bir enerjidir.

Shen nedir?

Shen bireyi şekillendiren kuvvet olarak tanımlanabilir. Bireyin ten rengi, gözlerinin bakış şekli, düşüncedeki netlik, idrar, ter, gaita gibi atıklarının düzenli şekilde atılabilmesi ve dokulardaki doğal sertlik, dil hakimiyeti ve ritmik ve harmonik bir şekilde nefes alıp verme şekli shen’in durumunu gösterir.

Yin- Yang ne anlam ifade etmektedir?

Yin-Yang evrende bulunan bütün şekilleri ve özellikleri içine alan bir kavramdır. Yin-Yang bir ikiliyi temsil eder. Bu ikili birbirinin hem zıddı hem de tamamlayıcısıdır. Evrende her şey zıddı ile mevcuttur, bu zıtlık görünüşte çokluğu ama esasta birliği oluştururlar. Aşağıdaki tabloda Yin-Yang kavramına örnekler verilmiştir.

Tablo 2: Yin-Yang ikilemine örnekler.

Akupunktur Hekimi nasıl muayene eder ve nasıl teşhis koyar?

Önce kişinin hikayesi detaylı olarak dinlenir. Yüzü, bakışları, cildinin rengi, konuşması, hareketleri gözlemlenir. Sonra klasik fizik muayeneye ek olarak Akupunktur yöntemine özel olan iki muayene daha yapılır.

• Nabız muayenesi ile tanı konulması GÇT açısından çok önemli ve özgün bir tanı yöntemidir. Nabız palpasyonu ile nabızın dolgunluğu ve karakteri incelenir. Buradan elde edilen bilgi ile meridyenlerin enerji durumu değerlendirilir. 
• Dil muayenesi: Dilin rengi, ıslaklığı, üstündeki örtü gibi özellikler tanı koymada sık kullanılan bir yöntemdir.

Hangi hastalıklarda etkilidir?

GÇT ve Akupunktur organik bir bozukluk olmasa da fonksiyonel bozuklukları dikkate alır, bu bozukluğun sebebini bulmaya çalışır ve ortaya çıkan durumu değil bozulan sağlık dengesini onarmaya yönelik tedaviler yapar. Böylece vücudun kendi kendine iyileşme mekanizmalarını çalıştırır.

Çin tıbbına göre hastalık belirli bir zamanda, belirli bir kişide ortaya çıkan bir olgudur. Hastalık değil, hasta ön planda değerlendirilir. Buna göre, Tradisyonel Çin Tıbbı’nda mental (zihinsel), emosyonel (duygusal) ve fiziksel bulgular birlikte ele alınır. Böylece fonksiyonel hastalıklar, ağrılı hastalıklar, alerjik durumlar, kas-iskelet sistemi hastalıkları ve daha pek çok hastalıkta kullanılabilir.